Kontrol diyagramı, iyileştirme çalışmalarında iki şekilde kullanılabilir. En yaygın uygulama, proses kararlılığını ve kontrolünü izlemektir. Diğer kullanım alanı da analiz aracı olarak kullanmaktır.

Kontrol diyagramının sizin için herhangi bir değeri olması için onları yorumlayabilmeniz gerekir.
Bu çizelgeler sayesinde süreçte her şeyin “kontrol altında” olup olmadığını veya bir sorun olup olmadığını anlayabilirsiniz. Potansiyel problemler arasında büyük veya küçük kaymalar, yukarı veya aşağı eğilimler, zaman içinde yukarı veya aşağı değişen noktalar vardır.

Kontrol Diyagramı Ne İşe Yarar?

Kontrol diyagramı, tekrar eden nedenleri, özel değişkenlik nedenlerinden ayırmak için etkili bir diyagramdır. Üst kontrol limiti (ÜKL), süreçten beklenen en büyük değerdir. Alt kontrol limiti (AKL) ise beklenen en düşük değerdir. Tüm noktalar sınırlar içinde olduğunda ve herhangi bir desen olmadığı sürece, süreçte sadece yaygın değişkenlik nedenleri var diyebilirsiniz.
Kontrol diyagramında, belirli kontrol tiplerinde görülen kalıpları fark ederek özel değişkenlik nedenleri tespit edilir. Kontrol limitlerinin dışına çıkmış örnekler böyle bir modeldir. Ortalamanın üstünde ya da altında ardışık 7 nokta şeklinde bir desen görebilirsiniz. Bu örüntü, süreç ortalamanızın artmasına neden olan bir şeyin olduğunu gösterir. Kalıpları tanımak ve sürecinizde ne anlama geldiğini bilmek, özel nedenlerin nedenini bulmak için bir anahtardır. 
Bu kalıplardan bazılarını bir kontrol diyagramındaki “bölgelere” bağlı olarak anlatacağız. Kontrol diyagramını ortalamanın üstünde ve altında üç eşit bölgeye ayırın. (Aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi)

Anormallikleri Tespit Etmek için Kurallar

Bir süreç istatistiksel olarak kontrol altındaysa, noktaların çoğu ortalamanın yakınında olacak, bazıları kontrol limitlerine daha yakın olacak ve hiçbir nokta kontrol limitlerinin dışında olmayacaktır. Aşağıdaki tabloda listelenen 8 kontrol çizelgesi kuralı, değişkenliğin özel nedenleri olduğunu gösterir. Bunlar, yukarıda bahsettiğimiz kalıpları temsil eder.

Herbir kuralın olası nedenlerini neler olabilir? Aşağıda size yol gösterebilecek birkaç neden var:

1. Kontrol limitlerinin dışında : Aniden devreye giren anormal neden, yanlış ölçüm ya da hesap, tamamlanmamış bir operasyon, makine arızası
2. A Bölgesi : Prosesin dağıldığı aralığın genişlemesi
3. B Bölgesi : Prosesin ortalamasının kayması (Bu da demek oluyor ki ÜKL ya da AKL dışına çıkma potansiyeli olan ürün-hizmet üretiyoruz)
4. C Bölgesi :  Yavaş yavaş gelişen konular, aşınmalar, ısınmalar, v.b. (Örn. kesici uç aşınması)
5. Eğilim : Yavaş yavaş gelişen konular, aşınmalar, ısınmalar, v.b. 
6. Karma : Birden fazla işleminiz olduğunda ve her işlemi tek başına örneklediğinizde oluşur. Örneğin, 3 farklı vardiyadan veri alıyor olabilirsiniz. Vardiya 1 ve 2 Vardiya 3’ten farklı bir ortalamada çalışır. Kontrol şemasında 1 ve 2 vardiyaları B bölgesinde ve ortalamanın üzerinde, 3.vardiya B bölgesinde ve ortalamanın altında değerlere sahip olabilir – C bölgesinde hiçbir şey yoktur.
7. Katmanlaşma : İşlemleri-operasyonları alt gruba dahil ettiğinizde bu durumla karşılaşabilirsiniz. Bu, verilerin ortalamaya “sarılmasına” yol açabilir – tüm noktalar C bölgesinde.
8. Aşırı kontrol :  Genellikle aşırı ayardan kaynaklanır. İstatistiksel olarak kontrolde olan bir prosesin ayarlanmaya çalışılması, proses değişkenliğini arttırır. Örneğin, bir operatör belirli bir değere ulaşmaya çalışıyor. Sonuç bu değerin üzerindeyse, operatör değeri düşürmek için bir ayarlama yapar. Sonuç bu değerin altındaysa, operatör değeri yükseltmek için bir ayarlama yapar. Bu testere dişi desenine neden olur.

Değişkenlik için Olası Nedenler

Her bir model için olası nedenleri listelemek zor olabilir. Çünkü özel nedenler  proses türüne bağlıdır. Üretim süreçlerinin, hizmet süreçlerinin farklı farklı sorunları vardır. Farklı kontrol diyagramı türleri farklı değişkenlik kaynaklarına bakar. Yine de desen tanımıyla bazı olası nedenleri göstermek yararlı olabilir. Desen tipine göre bunu gösteren tabloyu aşağıda görebilirsiniz.

Bu tabloda özel nedenlerin nedenlerini bulmaya çalışırken düşünmeniz gerekenler hakkında bazı bilgiler verilmektedir.
Örneğin, Kural 1 veya Kural 2 ihlal edilirse, “bu süreçte hangi neden, ortalamadan büyük bir kaymaya neden olabilir?” sorusunu sormalısınız. Bu tür sorular, özel değişkenlik nedeninin nedenlerini bulmak için beyin fırtınası çalışmalarında yol gösterebilir.
Burada bahsettiğimiz kurallar, özel değişkenlik nedenini nerede arayacağınız konusunda size fikir verecek değişkenlik modellerini tanımlar. Ancak hiçbir tablo size prosesinizdeki kontrol dışı noktaların nedenlerini veremez. Nedeni keşfetmek için buradaki olası nedenlerle kendi bilginizi birleştirmeniz gerekir.

Kontrol diyagramı, 7 Kalite aracından biri olan Histogram ile ilişkilidir. Aşağıdaki grafikten de görebileceğiniz gibi histogram size dağılımı (normal olup olmadığını) gösterir. Kontrol diyagramında bölünen 3 eşit aralık 1σ, 2σ ve 3σ aralıklarına denk gelir. Hangi aralıkta ne kadar veriniz var, bu size sıklığı yani frekansı gösterir. Bu verilere bakarak histogramı oluşturursunuz. Kontrol diyagramını kullanarak da dağılımı ve yayılımı bu şekilde görmek mümkün.

Histogram konusunda daha fazla bilgi almak isterseniz bu yazıya göz atabilirsiniz.